Özgünlüğün her şey olduğu müzik dünyasında, “sampling” diye bir kavram var ki çok uzun yıllardır kullanılan bir teknik olmasına rağmen hâlâ müzik dinleyicilerini ve işin profesyonellerini ikiye bölen bir olgu. Yerli ve yabancı rap’in mihenk taşlarını oluşturan şarkıların çoğunda da ustaca kesilmiş sample’lara rastlıyoruz. Peki bu tam olarak ne ve hangi meşhur şarkıların arkasında hangi sample’lar var? Cevabı bu yazıda!
Batıkan BAKSI / [email protected]
“Sample kesmek” lafını ilk duyduğumda “o neymiş ya?” dediğimi çok iyi hatırlıyorum. Müzik prodüksiyonu jargonuna hakim olduğumu düşünürken yıllar yıllar önce rap müzik işleriyle uğraşan bir arkadaşımın bu deyimi kafamda şimşekler çaktırmıştı. Sample mevzularını biliyordum ancak rap müzik için bu denli bir yapı taşı olduğunu bu kadar net kavrayamamıştım. Zaten bu dünyanın içinde olanlar söylediğim kavrama hiç yabancı değildir ancak bilmeyenler, benim yukarıdaki tepkimi vermiştir. Bunun için yazıya başlarken “sample kesmek” neymiş, literatürdeki tanımını peşinen söyleyeyim: “Bir şarkıdan, bir filmden ya da bir videodan kısa ses örnekleri alıp, manipüle ederek buradan yeni bir eser çıkarmak.” Ayrıca bilgisayar teknolojilerinin de müzik prodüksiyonunda kullanılmasıyla birlikte sampling uygulamalarının ve aletlerinin ortaya çıkması bu çılgınlığı hepten ileriye taşıdı.
Rap’in de en önemli parçalarından biri olan sampling olayı, şu an bildiğimiz birçok kült şarkının da temelini oluşturuyor. Kimisi “aa şuraya bak, şarkıyı nerelerden almış” dese de burada bir “arak” durumu yok, hatta ve hatta sampling yalnızca rap müzikte değil; pop, rock, metal gibi diğer türlerde de karşımıza çıkıyor. Siz dahi istediğiniz bir şarkının istediğiniz bölümünü şarkınıza (telifini ve haklarını kullanmak şartıyla) çeşitli düzenlemeler yaparak entegre edebilir, ortaya daha önce eşi benzeri görülmemiş bir şarkı çıkarabilirsiniz. Ben daha önce dinlediğimiz ya da dinlemediğimiz şarkılardan alınan sample’lar ile ustaca yapılmış yeni şarkılar dinlemeyi açıkçası çok seviyorum. Bazılarına şaşırmayı da. “Aa, bu şarkı o şarkı mıymış” dedirtebilen sample kesme işlemleriyse zaten müzik zevkini arttırıyor, hiç bilmediğimiz dünyalara da kapı aralıyor. Unutulmaması gerken şey ise bunların bir cover değil, parça üzerinden farklı bir bütün yaratılması olduğu. Buraya kadar her şey tamamsa, bugün yerli ve yabancı rap aleminin meşhur şarkılarının arkasındaki sample’lara hızlı bir göz atacağız. Yüksek tempolu beat’lere, dünya müziğine ve sokağın sesine kulak vermeye hazırsanız, başlayalım!
Sagopa Kajmer – ‘Al 1’de Burdan Yak’ (2004)
Sagopa Kajmer’in popüler kültürde de kendisine büyük bir yer bulmasının en büyük sebeplerinden birisi “G.O.R.A”nın soundtrack’inde yer alan ve bugün bile aynı coşkuyla dinlenen ‘Al 1’de Burdan Yak’ şarkısıydı. Şarkı, filmle o kadar bütünleşmişti ki parçayı dinleyen herkes G.O.R.A’yı da hatırlayıveriyordu. Kajmer’in doğu kültürüyle ne kadar içli dışlı olduğunu zaten iyi biliyoruz, bu şarkının müziği de çok uzaklardan, Hindistan’dan geliyordu. 1983 yılında çıkan Bollywood filmi “Agar Tum Na Hote”nin soundtrack’i olan aynı isimli şarkı, ‘Al 1’de Burdan Yak’ın sample’ı olma özelliğini taşıyor. Tabii Kajmer’in Hint müziği sevgisi diğer şarkılarında da kendisini göstermişti; 2005 yılında çıkan ‘Romantizma’ şarkısı, 1973 çıkışlı ‘Raaste Kah Patthar’dan, ‘Vasiyet’ şarkısı ise 1991 çıkışlı ‘Tujhse Milne Ki Saza Denge’ parçasından sample olarak kesilmişti.
Eminem ft. Lil Wayne – ‘No Love’ (2010)
Sample kesmenin yalnızca müzikten ibaret olmadığını söylemiştim. Eminem’in 2010 yılında çıkardığı “Recovery” albümünde Lil Wayne ile söylediği ‘No Love’ şarkısında da bunu destekleyen iki tane sample var. Şarkı boyunca tekrar eden “no love” kısmı Haddaway’in 1993’te çıkardığı “The Album”ün hit şarkısı ‘What is Love’da yer alıyordu. Eminem’in de sample kestiği yerler tabii ki bununla sınırlı değildi. Mesela 2017 yılında çıkardığı “Revival” albümünde yer alan ‘In Your Head’ şarkısı The Cranberries’in kült parçası ‘Zombie’nin bölümlerini içeriyordu ve bunu loop halinde duyuyorduk.
Ceza – ‘Rapstar’ (2004)
Ceza’nın da kariyerinde bir dönüm noktası olan “Rapstar” albümü, Türkçe Rap’in de en sağlam albümlerinden biri. Peki albüme adını veren şarkının altyapısında çalan yaylılar hangi şarkıya ait sizce? Orhan Gencebay’ın 1986 çıkışlı ‘Cennet Gözlüm’ albümünde yer alan ‘Benim Değil’ şarkısının introsundaki yaylılar, ‘Rapstar’ın da sample’ı olarak karşımıza çıkıyor. Orijinalinde çok az duyduğumuz yaylılar, Ceza’nın kestiği sample’lar ile ‘Rapstar’da sürekli olarak kulağımıza çalınıveriyor. Ceza’nın diskografisindeki diğer başarılı sample’lara bakacak olursak; yine aynı albümden Sagopa Kajmer ile yaptığı unutulmaz ‘Neyim Var Ki’ parçasında 3 farklı şarkıdan (Jack’s Health, P.L.O Style ve It’s Like That) kesilen sample’ları, “Med Cezir” albümündeki ‘Meclis-i Ala’da ise Aerosmith’in ‘Dream On’ şarkısını duyabiliyoruz.
Mos Def – ‘Supermagic’ (2010)
Selda’nın dünya genelinde bir anda tanınması hepimizi çok şaşırtmıştı. Hatta Elijah Wood’un büyük bir Selda hayranı olması, birçok insana gerçek bile gelmemişti. Bunun elbette kendisinin 70’lerde saykedelik müzik konusunda önemli eserler yapmasının dışında bir de farklı bir yönü vardı. ABD’li rapçi Mos Def, 2010 yılında çıkardığı ‘Supermagic’ şarkısında Selda’nın ‘İnce İnce Bir Kar Yağar’ şarkısını sample olarak kullanmıştı. Çok ses getiren bu şarkı ilginçtir ki daha sonra 2015 yılında Dr. Dre’nin Ice Cube, Anderson.Paak ve Dem Jointz ile çıkardığı ‘Issues’ şarkısında da kendisine sample olarak yer bulmuştu.
Şanışer – ‘Susamam’ (2019)
Rock ve rap’in dünya görüşü açısından birbirine yakın olduğunu ve yıllarca gereksiz şekilde birbirinden ayrıştırıldığının farkındayızdır herhalde. Buna en iyi örneklerden birisi de Şanışer’in 2019’da 17 usta isimle birlikte çıkardığı protest rap şarkısı ‘Susamam’ olabilir. 14 dakikalık şarkı; doğa, kuraklık, adalet, eğitim, kadın hakları, dünya hali gibi konularda gençlerin sesini dile getiriyor ve aynı zamanda günümüz rap anlayışına tam tersi bir yandan yaklaşıyordu. Şarkının sample’ına baktığımızdaysa Alman post-hardcore grubu Annisokay’in 2018 yılında çıkardığı “Arms” albümünde yer alan ‘Good Stories’ şarkısının temasından uyarlandığına rastlamıştık.
Dr. Dre ft. Snoop Dogg – ‘Nuthin’ but a ‘G’ Thang’ (1992)
Tek bir sample ile koca bir şarkının ortaya çıkması işten bile değil. Dr. Dre ve Snoop Dogg’un 1992 yılında ortaya çıkardığı ‘Nuthin’ but a ‘G’ Thang’ şarkısı da tam olarak buna bir örnek aslında. 1975 çıkışlı Leon Haywood şarkısı ‘I Want’a Do Something Freaky to You’dan alınan bir parçayla oluşturulan çalışma; 1973 yılında Congress Alley’in yayınladığı ‘Are You Looking’ şarkısından bir bölüm ve 1976 çıkışlı Kid Dynamite şarkısı ‘Uphill Peace of Mind’dan da gizli parçalar içeriyordu.
Fuat – ‘Geri Geldi’ (2005)
Fuat Ergin’in özellikle Almanya’daki Türkçe Rap’in gelişimi için ne denli önemli bir aktör olduğu gerçeğini hepimiz biliyoruz. 90’lardan günümüze sürdürdüğü müzik yolculuğunda Fuat, 2005 yılında çıkardığı “Her Ayın Elemanı” albümünün ilk şarkısı olan ‘Geri Geldi’nin introsuyla tüm dinleyicileri kendisine çekivermişti. Ağır aksak çalınan bendir ritmi nereden geliyordu sizce? Eğer film kadar müziklerini de çok severek takip etmiş bir ‘Ağır Roman’ izleyicisiyseniz şarkının geneline yayılan bendir ritminin Yusuf Taşkın tarafından seslendirilen, sözleri Aysel Gürel tarafından yazılan ‘Ağla Sevdam’ın geçiş bölümündeki melodi olduğunu fark etmişsinizdir. Her dinleyişte tüyleri diken diken eden ritim, Fuat’ın şarkısında daha hızlı ve biraz manipüle edilmiş olarak karşımıza çıkmıştı.
Sample mevzularını sabaha kadar konuşsak bitmez, zira başta da dediğim gibi yalnızca rap müzikte karşımıza çıkmayan sample’lar hayatımızın her yerinde. Peki sizin bu yazıya sığmayan, favorim dediğiniz sample’lar hangisi hiç düşündünüz mü? Belki de bu yazıdan sonra şarkılara farklı gözle bir kez daha bakarsınız, kim bilir?